پاسخ : انصاف این است که این سه، باهم مرتبطند و هر یک معلول دیگرى است. در برخوردها و معاشرت ها، ابتداء سوءظن حاصل مى شود، اگر بتواند با آن مبارزه نموده و آن را برطرف سازد، باید خدا را شکر نماید و گرنه، آن سوءظن باعث تجسّس در کار دیگران مى شود; در این مرحله نیز اگر با هواى نفس جهاد کرد و بر آن فائق شد، خوشابه حالش و گرنه تجسّس ثمره نامیمونى به نام غیبت خواهد داشت و غیبت معلول تجسّس خواهد بود. بنابراین سوءظن منشأ و علّت تجسّس و تجسّس نیز علّت غیبت مى باشد; و به تعبیر دیگر، غیبت معلول تجسّس و تجسّس معلول سوءظن است.
«اَیُحِبُّ اَحَدُکُمْ اَنْ یَأکُلَ لَحْمَ اَخیِهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ» ـ خداوند متعال پس از این که سه گناه بزرگ اخلاقى گذشته را بیان مى کند و مؤمنان را از آن نهى مى نماید، مثالى براى غیبت ـ که متأسّفانه نقل مجلس غالب مردم است ـ مى زند و مى فرماید که غیبت کردن پشت سریک مسلمان، و پرده برداشتن از سرّ و رازى که دیگران از آن اطّلاعى ندارند، همانند خوردن گوشت مرده برادر است; آیا کسى حاضر است قطعه اى از گوشت بدن برادر مرده اش را جدا کند و بخورد! غیبت نیز شبیه این کار است. علّت این تشبیه آن است که وقتى غیبت دیگرى را مى کند، آبرویش را مى ریزد، ریختن آبروى دیگران همانند بریدن گوشت بدنشان، بلکه گاهى سخت تر از آن است. و از آنجایى که مسلمانان همه برادر یکدیگرند; غیبت هر مسلمانى همانند خوردن گوشت برادر انسان است. تشبیه به انسان مرده نیز از این جهت است که همان طور که چنین انسانى قادر به دفاع از خویش نیست، شخصى که غیبت او مى شود نیز قادر به دفاع از خود نیست; چون در مجلس غیبت حضور ندارد.
عجب مثال گویایى! آیا زشت تر از این ـ خوردن گوشت برادر مرده ـ کار دیگرى تصّور مى شود! آیا یک انسان، حتّى اگر دیوانه باشد، حاضر به انجام چنین کارى مى شود!
قرآن خود پاسخ سؤالات بالا را مى دهد:
«فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُو اللّهَ اِنَّ اللّهَ تَوّابٌ رَحِیمٌ» ـ هرگز کسى حاضر به خوردن گوشت برادر مرده خود نمى شود! پس سزاوار است تقواى الهى پیشه کنید و به سراغ غیبت نروید; بلکه فکر آن را هم نکنید، همانگونه که فکر خوردن گوشت انسان مرده را نمى کنید. تقواى الهى داشته و به دیگران سوء ظن نداشته باشید، تا وادار به تجسّس و کشف رازهاى پنهانى نشوید; تا در نتیجه به افشاء اسرار مردم دست نزنید. اگر قبلا مرتکب این گناهان یا گناهان دیگر شده اید و اکنون به قبح و زشتى آن پى برده اید، به سوى خدا بازگردید و از کارهاى گذشته توبه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است و از گناهان و خطاهاى انسان مى گذرد.
