بى شک غیبت افراد مؤمن و بالغ و عاقل حرام است، و بى شک غیبت کفار حربى که براى نابودى یا ضربه زدن به اسلام و مسلمین کمر بسته اند هیچ اشکالى ندارد، چون آنها محترم نیستند.

ولى آیا غیبت سایر فرق مسلمین و اهل ذمّه (غیر مسلمانانى که داراى کتاب آسمانى هستند و به صورت یک اقلیّت سالم در کشورهاى اسلامى زندگى مى کنند و جان و مالشان محفوظ و محترم است جایز است؟

بعضى از بزرگان فقهاء مانند محقّق اردبیلى و علاّمه سبزوارى صاحب کفایه، حرمت غیبت را عام دانسته اند، و به روایاتى که عنوان «المسلم» یا «الناس» در آن به کار رفته استدلال کرده اند و گفته اند حرام بودن غیبت آنها هیچ جاى تعجّب نیست، چرا که مال و جان آنها محفوظ است، چرا عرض و آبروى آنها محفوظ نباشد.

ولى مرحوم صاحب جواهر رضوان اللّه علیه شدیداً به مخالفت برخاسته و مى گوید ظاهر روایات، بعد از انضمام بعضى به بعض دیگر این است که این مسأله مخصوص مؤمنان و موالیان اهل بیت(علیهم السلام) است. و حتّى به سیره مستمره بین علما و عوام نیز استدلال فرموده است.(1)

اگر منظور این فقیه بزرگوار از مخالفان ولایت (مخالفان اسلام) افراد ناصبى و معاند و دشمن مؤمنان و مسلمانان باشد بى شک نه احترامى دارند و نه غیبتى، ولى اگر سخن از فرق اسلامى که جان و مالشان محفوظ و محترم است و همچنین اهل کتاب که در ذمّه مسلمین هستند بوده باشد نظرات محقق اردبیلى و سبزوارى موجّه تر به نظر مى رسد چرا که هر جا مال و جان محفوظ باشد، عرض و آبرو نیز محفوظ است و تعرّض به آن جایز نیست، و خطاب به مؤمنان در آیه 12 سوره حجرات (در آیه غیبت) و یا تعبیر به مؤمن در بخشى از روایات هرگز دلیل بر عدم شمول حکم غیبت نسبت به دیگران نمى شود، و به تعبیر دیگر اثبات شىء، نفى ماعدا نمى کند.

بنابراین باید از غیبت تمام کسانى که جان و مال و عرضشان محترم است پرهیز کرد. و همه آنها مشمول حق الناس است. البته این در صورتى است که آنها متجاهر به فسق نباشند و کارهاى آنها شکل توطئه و اضرار به مسلمین به خود نگیرد، بلکه

1. جواهر الکلام، جلد 22، صفحه 62.

عیوب و گناهانى در پنهان داشته باشند که مخصوص خودشان باشد، افشاى آنها و آبرو ریزى نسبت به آنان به یقین مجوّز شرعى ندارد.

اما در مورد کودکان ممیّز که از غیبت ناراحت مى شوند نیز باید قبول کرد که غیبت حرام است همان گونه که مرحوم شیخ انصارى قدس سره در مکاسب محرمه به آن اشاره کرده و مى گوید: «عنوان برادر مؤمن نیز بر آنها صادق است چرا که قرآن مجید درباره ایتام مى فرماید: «وَ اِنْ تُخالِطُوُهُمْ فَاِخْوانُکُمْ; اگر با آنان همزیستى دارید آنها برادران شما هستند».(1)

ولى حق این است که نباید آن را مقیّد به ممیّز کرد چرا که اگر کشف عیوب پنهانى کودک غیر ممیّز هتک حیثیت او در آینده و یا هتک حیثیت خانواده او مى شود، آن هم کار خلافى است، به همین دلیل مرحوم شهید ثانى در کتاب «کشف الرّیبه» فرقى میان صغیر و کبیر نگذاشته است و به تعبیر دیگر اطفال مؤمنین به حکم خود مؤمنان هستند از نظر جان و مال و عرض و آبرو.

و از اینجا حکم مجانین و دیوانگان نیز روشن مى شود.

* * *