براى شناخت سنت در برابر بدعت لازم است به تعریف بدعت بپردازیم. بدعت در لغت به معناى نوآورى است، به عبارت دیگر چیز به وجود آمده که سابقه اى نداشته باشد بدعت است. از این رو بدیع از نام هاى پروردگار است که به معناى نوآور است.(3)
راغب در مفردات مى نویسد: «بِدَع درباره خداوند به معناى ایجاد کننده و به وجود آورنده چیزى بدون آلت و ماده و بدون زمان و مکان است و این تنها با قدرت خداوند امکان پذیر است; (قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ...);(4)(5)
بدعت در اصطلاح عبارت است از وارد کردن چیزى در دین و اسلام که جزو دین نیست. شکى نیست که بدعت در دین به نصّ قرآن حرام است: (اللهُ أذِنَ لَکُمْ اَمْ عَلَىَ اللهِ تَفْتَروُن);(6)مى دهید ـ خداوند به شما اجازه داده یا بر خدا دروغ مى بندید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
3- دائرة الفرائد در فرهنگ قرآن، ج 3، ص 67، دکتر محقق.
4 ـ سوره احقاف، آیه 9.
5 ـ مفردات، راغب، ص 36.
6 ـ سوره یونس، آیه 59.
بنابراین هر چیزى که بدون اجازه به خدا و دین نسبت داده شود حرام است.
بسیارى از نویسندگان اهل سنت بدعت را بر دو قسم دانسته اند; ضاله و محموده. بدعت ضاله عبارت است از پدید آمدن چیزى که با قرآن، سنت، اجماع و اثر مخالف باشد و بدعت محموده عبارت است از چیز خوبى که با کتاب، سنت، اجماع و اثر مخالف نباشد.(1)
غزالى مى نویسد: «هر گونه نوآورى بدعت و حرام نیست بلکه بدعتى حرام است که با سنت قطعى متضاد باشد و گاهى ابداع واجب است و آن در صورتى است که اسباب، تغییر یافته و دگرگون شده باشد».(2)
ابن حجر و سایر علما نیز بدعت را چنین تقسیم کرده اند.
تقسیم بندى بدعت از نظر معناى لغوى صحیح است اما در اصطلاح شرع و عرف متشرعه بدعت تقسیم بندى نمى شود بلکه هر بدعتى حرام است زیرا بدعت عبارت است از چیزى که مخالف قرآن و سنت باشد و هر چیزى که موافق قرآن و سنت باشد بدعت نخواهد بود. از این رو دیدگاه هایى که براساس اجتهاد صحیح و طبق قواعد اصول و فقه به دست آمده، بدعت به شمار نمى آید و آنچه طبق رأى، استحسان و اجتهاد غیر صحیح باشد بدعت مى باشد. این تعریف با روایت نبوى که فرموده: «.... ایاکم والبدع فان کل بدعة ضلالة و کل ضلالة و اهلها فى النار»;(3)است و هر گمراهى همراه با اهلش در آتش است، موافق است.
این روایت هر نوع بدعتى را ناپسند و گمراه کننده دانسته است. شیعه نیز با دو شرط هر گونه بدعت را حرام مى داند:
1ـ ریشه در اصل و اساس شریعت نداشته باشد;
2ـ به عنوان طریق شرعى وانمود گردد.
البته بدعت اعم از حرمت و کراهت است; یعنى بدعت به چیزى که مکروه باشد گفته مى شود.
از آنچه درباره بدعت گفته شد روشن مى شود که سنت در برابر بدعت، عبارت است از چیزى که قرآن بدان دستور داده و یا پیامبر(صلى الله علیه وآله)مردم را بدان هدایت فرموده باشد و نیز با اصول کلى اسلام ناسازگارى نداشته باشد لذا دایره معناى اصطلاحى سنت در برابر بدعت از گستره معنایى آن در اصطلاح فقه و علم حدیث وسیع تر است.
بنابراین آنچه قرآن، احادیث و قواعد اصول و فقه بر آن دلالت دارد جزو سنت به شمار مى آید، یعنى بدعت نیست همچنین تمام امورى که به خودى خود مباح است و هیچ یک از عناوین حرام بر آنها منطبق نمى شود مثل عادات و آدابى که در زندگى بشر از قدیم مرسوم بوده مانند جشن ها و عزادارى ها بدعت به شمار نمى آید البته از سوى دیگر مى توان مراسمات را در حوزه دین بر دو قسم دانست:
1ـ گاهى نص و دلیل خاص براى آن وجود دارد، مانند جشن عید فطر، قربان و... ;
2ـ گاهى دلیل خاصى بر آن وجود ندارد بلکه به صورت کلى است که چگونگى انجام آن امور به عرف مردم واگذار شده است مانند تکریم و بزرگداشت پیامبر(صلى الله علیه وآله)، اهل بیت، برپایى شعایر الهى و ... .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- فتح البارى، ج 17، ص 10.
2- احیاءالعلوم الدین، غزالى، ج 2، ص 3.
3- بحارالانوار، ج 36، ص 28.
در صحیح مسلم، ج 6، ص 153 آمده است: «خیر الأمور کتاب الله و خیر الهدى هدى محمد و شر الامور محدثاتها و کل بدعة ضلالة»; بهترین چیزها کتاب خدا و بهترین هدایت، هدایت محمد(صلى الله علیه وآله) و هر نوآورى که این طور نباشد گمراهى است.
سنّت در لغت به معناى راه و روش است.(1)بیان فقها اصطلاح سنت به معناى مستحب که یکى از احکام پنجگانه است به کار برده شده;(2)که به گفتار، رفتار و تقریر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیز سنت گفته شده است.(3)است ولى در این علم اصطلاح سنت مهوم دیگرى نیز دارد بدین معنا که اصطلاح سنت در برابر اصطلاح بدعت به کار برده مى شود. سنت در اصطلاح علماى اصول، گفتار، رفتار و تقریر یکى از منابع احکام و شرع مقدس است.
دیدگاه شیعه
به اعتقاد شیعه دومین منبع احکام و دستورات اسلام سنت نبوى است چنان که قرآن مى فرماید: (... وَ ما آتاکُمُ الرَّسوُلُ فَخُذُوهُ وَ مانَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهوُا...);(4)جلوگیرى کرده خوددارى نمایید.
بنابراین آنان که به سنت نبوى بى اعتنا هستند قرآن را نادیده گرفته اند، اما بحث اساسى این است که چگونه سنت نبوى به دست مى آید؟ مسلمانانى که چهارده قرن با زمان حضور پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فاصله دارند چگونه به سنت آن حضرت دست یابند؟
از سوى دیگر به گفته تاریخ، سنت آن حضرت تا حدود یکصد سال پس از پیامبر یعنى عصر عمربن عبدالعزیز به علل گوناگونى تدوین نشده و در این مدت، مذاهب و گروه هاى زیادى نیز در دل امت اسلامى پدید آمده است. جعل روایات بویژه در عصر بنى امیه رواج داشته و حتى در زمان حیات پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیز دروغ هایى به ایشان نسبت داده شده است چنان که على(علیه السلام)فرمود: «روزى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)خطبه خواند و در ضمن آن فرمود من کذب على متعمداً فلیتبوا مقعده من النار»;(5)به من دروغ ببندد جایگاه او آتش است.
از این رو شیعه معتقد است بهترین راه براى دستیابى به سنت پیامبر(صلى الله علیه وآله) همان راهى است که خود آن حضرت معرفى فرموده است: «ایها الناس انى قد تارک فیکم ما ان أخذتم به لن تضلوا، کتاب الله عترتى اهل بیتى»;(6)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مفردات، راغب و المصباح، فیومى.
در لسان العرب، ج 17، ص 90 سنّت به معناى راه پسندیده و مستقیم دانسته شده است.
2 ـ الفوائد و القواعد، ج 2، ص 304، قاعده 289.
البته در نزد علماى حنفى سنت بر دو قسم است; سنت وجوبى و سنت استحبابى چنان که کراهت را نیز بر دو قسم مى دانند کراهت تحریمى و تنزیهى.
3 ـ ذکرى، شهید اول، ص 5 و السنة و التشریع ، دکتر منعم النمر.
4- سوره حشر، آیه 7.
5 ـ نهج البلاغه، خطبه 210.
6- صحیح، ترمذى، ج 5، ص 662، باب مناقب اهل بیت النبى و صحیح، مسلم، ج 4، ص 1803، ح 2408 با اندکى اختلاف.
